Accordion Fun: Ιουνίου 2023

Πρώτο μέρος:

1.Trauermarsch. In gemessenem Schritt.Streng. Wie ein Kondukt - Πένθιμο εμβατήριο. Με μετρημένο βηματισμό. Αυστηρά. Σαν μία πομπή. Ντο# μινόρε

2. Stürmisch bewegt, mit größter Vehemenz. Με θυελλώδη κίνηση, με μέγιστη ορμή. Λα μινόρε

Δεύτερο μέρος:

3. Scherzo. Kräftig, nicht zu schnell. Ρωμαλέα. Όχι πολύ γρήγορα. Ρε ματζόρε

Τρίτο μέρος:

4. Adagietto. Sehr langsam.Πολύ αργά. Φα ματζόρε

5. Rondo-Finale. Allegro – Allegro giocoso. Ρε ματζόρε

Η συμφωνία χωρίζεται σε τρεις ενότητες. Η πρώτη ενότητα στην οποία περιλαμβάνονται τα δύο αρχικά μέρη, διαπνέεται από μία αίσθηση τέλους που μπορεί να νοηθεί ως τέλος μιας ζωής αλλά και μιας ολόκληρης εποχής. Το πρώτο μέρος είναι μακάβριο, πένθιμο εμβατήριο, κινείται ως επί το πλείστον σε μελανά αρνητικά ηχοχρώματα. Το εναρκτήριο σόλο της τρομπέτας δίνει άμεσα ένα σαφές στίγμα δραματικότητας, που κυριαρχεί ως την εμφάνιση ενός νέου θέματος στα έγχορδα, σε πιο χαμηλούς τόνους αυτή τη φορά, που παραπέμπει στο τραγούδι του Μάλερ "ο μικρός τυμπανιστής" από τη συλλογή "το μαγικό κόρνο του αγοριού" (το τραγούδι αναφέρεται σε ένα νεαρό αγόρι που οδηγείται προς εκτέλεση).

Ο θρήνος του πρώτου μέρους μεταμορφώνεται στο δεύτερο σε παθιασμένη οργή. Η ατμόσφαιρα εδώ είναι εμφανώς εκρηκτική: με σκληρές χειρονομίες, εξπρεσιονιστικής εντάσεις, ο συνθέτης σκιγραφεί μία άγρια και μοιραία επώδυνη, εσωτερική σύγκρουση, χωρίς ορατή διέξοδο. Προς στιγμήν όμως, τα χάλκινα φαίνεται να προσφέρουν μία ανεπαίσθητη αχτίδα φωτός, αρχίζοντας να παίζουν ένα θριαμβευτικό θέμα σαν χορικό, που ποτέ όμως δεν ολοκληρώνεται.

Την τραγική αυτή η ατμόσφαιρα έρχεται να διαλύσει το Τρίτο μέρος, που συνιστά από μόνο του τη δεύτερη ενότητα και το κομβικό σημείο όλης της συμφωνίας. Το μεγαλύτερο σε διάρκεια μέρος όλου του έργου, προσλαμβάνει τις πιο ετερόκλητες διαστάσεις κατά τρόπο σχεδόν σχιζοφρενικό. Έτσι, στο πλαίσιο μιας μακράς αναπτυξιακής διαδρομής, παρατίθεται πληθώρα θεματικών στοιχείων, που έχουν έντονα χορευτική διάσταση άλλοτε πιο κοντά στον παραδοσιακό αυστριακό χώρο landler και άλλοτε στο γρηγορότερο βαλς. Ο ίδιος ο Μάλερ αναφερόμενος στο μέρος αυτό, χρησιμοποίησε εύστοχα τη φράση "ο άνθρωπος στο πλήρες φως της μέρας, στο Ζενίθ της ζωής". Φυσικά δεν λείπουν και επεισόδια μελαγχολικού χαρακτήρα, στα οποία πρωταγωνιστεί το σόλο κόρνο.

Τα δύο τελευταία μέρη, που γράφτηκαν το καλοκαίρι του 1902, συναποτελούν την Τρίτη ενότητα του έργου. Ο Μάλερ διάγοντας εύλογα μία περίοδο ψυχικής ευφορίας μετά το γάμο του, συνέθεσε το Adagietto για έγχορδα και άρπα ως μία εκ βαθέων έκφραση του έρωτά του για την Άλμα, υπό τη μορφή ενός αισθησιακού "τραγουδιού χωρίς λόγια". Με θεματικές παραπομπές στο τραγούδι "είμαι χαρούμενος στον κόσμο" αλλά και σε ένα μοτίβο από το δράμα του Βάγκνερ "Τριστάνος και Ιζόλδη" με μία αισθαντική κατιούσα έβδομη, το Adagietto λειτουργεί ως αιθέριο ιντερμέτζο ανάμεσα στο τρίτο και πέμπτο μέρος της Συμφωνίας, αποτελώντας συγχρόνως μία σύνθεση που εκπλήσσει με την πυκνότητα και με το ειδικό τους βάρος, γεγονός που δικαιολογεί το ότι κάποιες φορές παρουσιάζεται και μεμονωμένα, εκτός του πλαισίου της Συμφωνίας.

Η κατάφαση του έρωτα συμπληρώνεται με την πηγαία κατάφαση της Ζωής, που αποδίδεται με πανηγυρικούς τόνους στο φινάλε. Η λιτή αρχή του, με αλλεπάλληλα σολιστικά περάσματα από το κόρνο, το όμποε, το φαγκότο και το κλαρινέτο, είναι μάλλον παραπλανητική, δεδομένου ότι από εκεί και μετά η γραφή είναι άκρως πληθωρική και κατά διαστήματα περίτεχνα αντιστικτική.

Η συνθετική αυτή η επιλογή και πρακτική οφείλεται, σύμφωνα με κάποιους, στο ότι ο Μάλερ κατά την περίοδο ανάρρωσης του από την εντερορραγία, μελέτησε σε βάθος το έργο του Μπαχ και σε ένα βαθμό επηρεάστηκε από αυτό. Το χορικό που έκανε μία αποτυχημένη απόπειρα εμφανίσεις στο δεύτερο μέρος επιστρέφει πλέον προς το τέλος του Πέμπτου μέρους με τη δέουσα μεγαλοπρέπεια, ως θριαμβευτική κατάληξη όλης της Συμφωνίας. Είναι ο τελευταίος σταθμός μιας περιπετειώδους διαδρομής με αρκετά απρόβλεπτα, πισωγυρίσματα, ήττες και νίκες, από την τραγικότητα και την παραίτηση του πρώτου μέρους μέχρι την ασκίαστη και αμετάκλητη επικράτησε της αισιοδοξίας.

Η Πέμπτη Συμφωνία σχετίζεται με τα γεγονότα στη ζωή του Μάλερ, υπό την έννοια ότι ο θάνατος και ο έρωτας αποτελούν ευδιάκριτα συστατικά στοιχεία του μουσικού της νοήματος. Ωστόσο, ο συνθέτης απέφυγε επιμελώς να συνδέσει ευθέως τη μουσική της Πέμπτης Συμφωνίας με συγκεκριμένες προγραμματικές ιδέες, γεγονός που συνιστούσε σημαντική καινοτομία γι' αυτόν.

σύνταξη κειμένου Τίτος Γουβέλης